بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات درس اخلاق
با موضوع وصایای رسول خدا صلوات الله علیه وآله به ابوذر
جلسه پنجاهم – 07/03/1404
پی بردن به عظمت خالق با تفکر در عظمت مخلوق
رسول گرامی اسلام به ابوذر تذکر داد راجع به عظمت خدای تعالی که بزرگی خالق در نظرت باشد. جلسه قبل به مناسبت عظمت خدا درباره مخلوقات خدا مطالبی را خدمت شما عرض کردم راجع به کهکشان‌ها و راجع به عظمت کهکشان راه شیری که با ۴۰۰ میلیارد ستاره و سیاره‌ای که دارد یکی از ۵۰۰ میلیارد کهکشانی است که وجود دارد؛ و طبق گفته ها کل این کهکشان‌ها روی همدیگر ۴ درصد از جهان را تشکیل می‌دهند. و چقدر این بزرگ است که در روایت پیغمبر اکرم فرمود زمین مثل حلقه‌ای می‌ماند در آسمان اول و آسمان اول مثل حلقه‌ای می‌ماند در آسمان دوم که وقتی توجه می‌کنیم می‌بینیم کره زمین اندازه یک دانه شن هم در کهکشان راه شیری نیست که بزرگی این‌ها انسان را منتقل میکند به عظمت خدای تعالی.
حواسمان باشد خداوند با همه بزرگی و عظمت که عالم را خلق کرده و با آن عظمت خودش را نشان داده می‌گوید ای انسان تو بهترین مخلوق من هستی؛ «وَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ» و همه عالم را هم مسخر تو کردم.
آتئیست‌ها و بی‌خداها می‌گویند عالم تصادفی خلق شده است. حالا ببین اصلاً چیزهایی که ما جلسه پیش گفتیم قابل تصور هست! فقط به همین جهان اطراف خودمان دقت کنیم فقط یک میخ را تصور کنیم آیا می‌شود اتفاقی درست شده باشد؟! چه برسد به عالم با این عظمت. سیاره‌ها با این عظمت و نظم خاصی که به دور هم می‌چرخند حتی خورشید را که می‌گویند ثابت است و تمام این منظومه به دور او می‌چرخد ثابت شده است که نه تنها خورشید بلکه کل منظومه در حال حرکت است همه دارن حول محوری بیضی شکل می‌چرخند با همه زیبایی‌هایشان نمی‌توانند حاصل یک تصادف باشند.
همین خودکاری که در دست شماست را نگاه کنید آیا می‌شود گفت که تصادفی درست شده این سر گردی که دارد و باید بچرخد تا آن جوهری که در آن است به سر آن منتقل شود و روی کاغذ بیاید و به محض اینکه از روی کاغذ برمی‌دارید حرکت جوهر متوقف می‌شود و الا همینطور می‌آمد چطور می‌شود این اتفاقی به وجود آمده باشد!
پیغمبر خدا به ابوذر می‌فرماید ای ابوذر درباره عظمت خدا کمی فکر کن قطعاً جهان خلقت یک آفریدگار و خالقی دارد که در عین حال که قدرتمند است هنرمند است. همه چیز را به قدر و به اندازه و محاسبه شده آفریده است. انسان به خودش نگاه کند انگشت شست دست را نداشته باشد کارهایش مختل می‌شود. بند کفش را نمی‌شود، بست دکمه را نمی‌شود بست.
یکی از عجایب عالم دریاهاست. کوه‌هایی که در اعماق اقیانوس‌هاست. غارهایی که در دریاها وجود دارد. همدان غاری دارد به نام علیصدر خیلی عجیب است با آن فضایی که دارد آدم بگوید که اتفاقی به وجود آمده است! درون دریاها موجوداتی وجود دارد که هیچ شباهتی به موجودات روی خشکی ندارند. و در شرایطی زندگی می‌کنند که اصلاً نمی‌توانند روی زمین باشند.
قرآن کریم در هزار و چند صد سال قبل در سوره نور آیه 40 می‌فرماید: «أَوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ» یا همچون ظلماتی در یک دریای عمیق و پهناور که موج آن را پوشانده، و بر فراز آن موج دیگری، و بر فراز آن ابری تاریک است؛ ظلمتهایی است یکی بر فراز دیگری، آن گونه که هر گاه دست خود را خارج کند ممکن نیست آن را ببیند!
ثابت کردند که نور خورشید در دریاها تا ۲۰۰ متر نفوذ میکند. بعد از آن دیگر تاریکی مطلق است. سطح دریا صاف است اما درون دریا موج است. این‌ها مطالبی است که در اقیانوس شناسی مطرح است. اثبات کردند که ۸۰ درصد داروهای مورد نیاز بشر از دریاها گرفته می‌شود.
گیاهان عجیب‌تر از دریاها هستند. ما فکر می‌کنیم که درختان مهم‌ترین تولید کننده‌های اکسیژن در زمین هستند. در صورتی که اینطور نیست. فیتوپلاکتون‌ها اکسیژن درست می‌کنند که این‌ها موجودات ریزی در دریاها هستند. ۵۰ درصد اکسیژن زمین را آنها تامین می‌کنند.میلیون‌ها جانور و گیاه در دریاها هستند که نقش مهمی در تنظیم زندگی انسان روی زمین دارند. اکوسیستم را آنها تنظیم می‌کنند.
قرآن کریم دریا را وسیله‌ای برای امتحان انبیا، نجات انبیا معرفی میکند. آنجا که دریا برای حضرت موسی شکافته شد یا حضرت یونس داخل شکم ماهی قرار گرفت در سوره‌های مبارکه طاها و صافات به این‌ها اشاره شده است.
بلندترین نقطه روی کره زمین قله اورست است در کشور نپال. ۸۸۸۲ متر ارتفاع دارد. دارد که این کوه را اگر در گودال ماریانا در اقیانوس کبیر قرار دهید ۱۵۰۰ متر فاصله دارد تا سطح دریا. ببینید این دریا چه عمقی دارد! و اگر آب اقیانوس‌ها کمتر از این مقدار بود زندگی برای انسان‌ها سخت می‌شد.
شگفتی‌های دریا خیلی عجیب است؛ از موجودات ذره بینی دارد تا درختان غول پیکر در دریا و حیواناتی که در دریا هستند بزرگتر از حیوانات روی زمین هستند وال از فیل به مراتب بزرگتر است. این‌ها همه عظمت است.
در دریا میلیاردها موجود هست که تازه این‌ها تخمینی است که زده‌اند. که این‌ها در اعماق دریا و جایی که نور نیست زندگی می‌کنند. در اعماق این دریا موجوداتی زندگی می‌کنند که فشار آب را می‌توانند تحمل کنند. موجودات ریز و درشت که عظمت را می‌رسانند.
آب دریا شور است که اگر شیرین بود موجوداتی که در آن هستند از بین می‌رفتند؛ وانسان نمی‌توانست زندگی کند. و به هر جهت منبع عظیمی از غذا و دارو در دریاست. حیات انسان و سایر حیوانات به دریا بستگی دارد. تدبیر خدای تعالی در این است که در همین دریا جواهر هم ساخته شود. و کیفیت ساخت مروارید در دریا هم جالب است.
«وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَٰذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَحْجُورًا» او کسی است که دو دریا را در کنار هم قرار داد؛ یکی گوارا و شیرین، و دیگر شور و تلخ؛ و در میان آنها برزخی قرار داد تا با هم مخلوط نشوند. دور باش و نزدیک نیا!
در سوره مبارکه شعرا به رویش گیاهان و انواع گیاهان به عنوان نشانه‌هایی از قدرت خدا اشاره کرده است و در سوره نمل مردم را دعوت کرده است به اینکه در اسرار آفرینش و رویش گیاهان توجه کند که خالق این‌ها کیست. خطاب شده و سرزنش کرده در سوره لقمان و یاسین و انعام نشانه‌های عظمت الهی را آفرینش گیاهان دانسته.
آیه ۱۰ و ۱۱ سوره لقمان پنج مطلب را از دلایل توحید مطرح میکند؛ آفرینش آسمان‌ها بدون ستون که دیده شود، آفرینش کوه‌ها، آفرینش جنبندگان، آفرینش باران و آفرینش گیاهان و مشرکان را خطاب قرار می‌دهد که این آفرینش خداست و شما به من نشان دهید که خدایان شما چه آفریده‌اند. «هَٰذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ» این آفرینش خداست؛ امّا به من نشان دهید معبودانی غیر او چه چیز را آفریده‌اند؟! ولی ظالمان در گمراهی آشکارند.
چگونه ممکن است کسی چشم بینا داشته باشد و این همه آثار و قدرت خدا و حکمت الهی و عظمت خدا را در پهنه جهان هستی ببیند و باز بگوید که این‌ها اتفاقی به وجود آمده است. و در مقابل خدا تعظیم نکند.
لذا فرمود ای ابوذر عظمت خدا را ببین چون بحث درباره خوف از خدا بود؛ خوف ممدوح؛ این خوف چگونه به دست می‌آید؟ چطور انسان در مقابل عظمت خدا حریم می‌گیرد و خوف پیدا میکند؟ یک بخشی با همین نگاه کردن به عظمت جهان هستی است.
در خلقت سایه باید توجه کرد. خداوند متعال در قرآن کریم ما را به سایه توجه می‌دهد. اینکه ما سایه داریم قدرت خداست. اگر سایه نبود موجودات از بین می‌رفتند. آیا ندیدی خدای تعالی چگونه سایه را گسترده است؟ «أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا».
برای اینکه درک کنیم سایه را تصور کنیم که اگر سایه‌ای که روی کره زمین می‌افتد در نبودن خورشید اگر نبود و دائم آفتاب بود همه چیز از بین می‌رفت. در سوره فرقان و نحل و نمل راجع به سایه و عظمت سایه صحبت کرده است.
بهشت و جهنم عظیم‌ترین مخلوقات خدا
ما راجع به عظمت مخلوقات دنیا صحبت کردیم و اینجا رسول خدا به ابوذر می‌فرماید ابوذر عظیم‌ترین مخلوق خدا بهشت و جهنم است. قابل درک نیستند. بخشی از آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام به اندازه فهم ما صحبت کرده که ما بخشی از آن را بفهمیم. هول و هراسی که در قیامت وجود دارد و وحشتی که بر انسان مستولی می‌شود آنقدر سنگین است که زن شیرده بچه خودش را فراموش میکند زن باردار بچه‌اش را سقط میکند و انسان‌ها تعادل خودشان را از دست می‌دهند.
ما اصلاً به قیامت فکر نمی‌کنیم. محتوای آیات را اصلاً دقت نداریم. ما بیشتر از درک نعمت دنیا و سختی عذاب دنیا چیزی نمی‌فهمیم . مثال‌هایی هم که در قرآن گفته شده همه به اندازه فهم ماست باید به آن ضریب میلیونی بدهیم. رسول خدا برای ابوذر از همین روش استفاده کرد که به ما بفهماند دنیا چقدر کوچک و بی‌مقدار است.
فرمود: «يَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ كَانَ لِرَجُلٍ عَمَلُ سَبْعِينَ نَبِيّاً» اگر کسی عمل ۷۰ پیغمبر را داشته باشد «لاَسْتَقَلَّ عَمَلَهُ مِنْ شِدَّةِ مَا يَرَى يَوْمَئِذٍ» از هول قیامت این اعمال را ناچیز می‌بیند. باید به فضل و رحمت خدا چشم داشت.
نمونه‌ای از عذاب را آنجا فهمانده تا ما بفهمیم که قابل تحمل نیست. فرمود: «وَ لَوْ أَنَّ دَلْواً مِنْ غِسْلِينٍ صُبَّ فِي مَطْلَعِ اَلشَّمْسِ لَغَلَتْ مِنْهُ جَمَاجِمُ مَنْ فِي مَغْرِبِهَا» ابوذر اگر سطلی از آب جوشان دوزخ (آنقدر تشنگی در گرمای دوزخ به انسان فشار می‌آورد که طلب آب می‌کنید آنجا در غسلین می‌زنند و یک دلوی به شما می‌دهند ) در شرق عالم ریخته شود جمجمه انسان‌ها در مغرب عالم به جوش می‌آید. «وَ لَوْ زَفَرَتْ جَهَنَّمُ زَفْرَةً» و اگر دوزخ نفسی بکشد «لَمْ يَبْقَ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ لاَ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ إِلاَّ خَرَّ جَاثِياً عَلَى رُكْبَتَيْهِ يَقُولُ رَبِّ اِرْحَمْ نَفْسِي» هیچ ملک و رسولی نمی‌ماند مگر اینکه به زانو در می‌آید و می‌گویند خدایا به ما رحم کن. ملکی که عقل محض است و جز عبادت از او صادر نشده است.
بعد حضرت برای اینکه ابوذر خوب بفهمد می‌فرماید «حَتَّى يَنْسَى إِبْرَاهِيمُ إِسْحَاقَ وَ يَقُولُ يَا رَبِّ أَنَا خَلِيلُكَ إِبْرَاهِيمُ فَلاَ تَنْسَنِي» حضرت ابراهیم که انقدر به اسحاق علاقه داشت در قیامت اسحاق را فراموش میکند و می‌گوید یا رب من خلیل تو ابراهیم هستم مرا فراموش نکن.
آتش جهنم هم مثل آتش دنیا نیست. آتش جهنم حیوان است. یعنی فهم دارد. آتش جهنم در اینجا تر و خشک را با هم می‌سوزاند ولی در قیامت اینطور نیست. آتش می‌فهمد همه ما از وسط آتش عبور می‌کنیم اما آتش قیامت چون شعور دارد آن کسی را که باید بگیرد می‌گیرد.
انسان چیزهایی را که دیده می‌تواند تصور کند. از نعمت‌ها و عذاب‌های قیامتی تصوری نداریم. مثلاً می‌فرماید اهل بهشت تکیه می‌دهند به فرش‌هایی که باطن آن استبرق است؛ یعنی تارش که پشت فرش است و خیلی اهمیتی ندارد از ابریشم است. اما روی آن که می‌نشینیم را دیگر نمی‌گوید که چیست. ابریشم را می‌فهمیدیم که گفت پشت فرش است.
قرآن کریم از قالب‌هایی که ما می‌فهمیم استفاده کرده و مطالبی را بیان میکند و انسان برای اینکه حقیقت آن را بفهمد باید به آن ضریب بدهد. آتش دنیا فقط سطح پوست و استخوان را می‌سوزاند و جزغاله میکند. آتش جهنم روح را می‌سوزاند. خیلی سنگین‌تر است. جهنم دم و بازدم دارد نفس می‌کشد. دمش همه را می‌سوزاند و بازدمش همه را به جهنم می‌کشد. اگر جهنم به زفیر در بیاید و جوش و خروش داشته باشد انبیا سراسیمه می‌شوند. و از خدا می‌خواهند که فراموش نشوند.
بهشت و نعمت‌های بهشت هم همینطور است. او هم از بزرگترین مخلوقات خداست. و برای کسانی است که اهل عمل صالح و طاعت هستند.
«يَا أَبَا ذَرٍّ لَوْ أَنَّ اِمْرَأَةً مِنْ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ أَطْلَعَتْ مِنْ سَمَاءِ اَلدُّنْيَا فِي لَيْلَةٍ ظَلْمَاءَ لَأَضَاءَتِ اَلْأَرْضُ أَفْضَلَ مِمَّا يُضِيئُهَا اَلْقَمَرُ لَيْلَةَ اَلْبَدْرِ وَ لَوَجَدَ رِيحَ نَشْرِهَا جَمِيعُ أَهْلِ اَلْأَرْضِ» اگر زنی از بهشت در شب تیره‌ای بیاید در آسمان دنیا ظاهر شود جهان را بهتر از ماه شب ۱۴ روشن خواهد کرد. و بوی خوشی که از او به مشام می‌رسد همه مردم زمین از آن بهره می‌برند.
«وَ لَوْ أَنَّ ثَوْباً مِنْ ثِيَابِ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ نُشِرَ اَلْيَوْمَ فِي اَلدُّنْيَا لَصَعِقَ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْهِ وَ مَا حَمَلَتْهُ أَبْصَارُهُمْ» و اگر پیراهنی از پیراهن اهل بهشت روزی در دنیا نشر شود همه از دیدار آن دل از دست می‌دهند. چشم اهل قیامت قوه دارد چشم اهل دنیا به یک چیزهایی تحمل دارد که ببیند. و چشم‌ها از دیدن آن پیراهن خیره می‌شود.
این معرفی رسول خدا از بهشت است که قوای ما در بهشت شدیدتر است از قوای ما در دنیا. آنجا همه چیز حیات دارد و حیات حقیقی آنجاست. همه چیز سخن می‌گویند.
بزرگی می‌فرمود انرژی‌های نهفته مثل اتم که در عناصری مثل اورانیوم وجود دارد یک مقدارش که آزاد می‌شود ببینید چه گرفتاری‌هایی درست میکند نمونه دنیایی همین است که می‌فرماید اگر ظرفی آب جوش از جهنم روی کره زمین بیاید چه آثاری را به دنبال دارد.
همه این‌ها را فرمود که بگوید ابوذر عظمت مخلوق را ببین و عظمت خالق را ببین؛ بعد آن وقت به چه چیزی دل می‌بندی و به چه مغروری و چرا تکبر می‌کنی؟ چرا خودت را بهتر می‌دانی از بقیه؟ غرور چرا؟ حسادت چرا؟ ابوذر این دنیا جای دل بستن نیست مواظب باش که دچار غرور و عجب و خودپسندی و خود بزرگ بینی نشوی.
